اختلاف علماء ديني در رؤيت هلال

نویسنده: حجت السلام والمسلمین مصباح هراتی

اختلاف در روز عيد و أول ماه رمضان !

چرا مسلمانان در رؤيت هلال اختلاف دارند و اول ماه مبارك رمضان ويا روز عيد چگونه ثابت مي شودايامفتي ومرجع تقليد بايداول ماه را اعلان نمايد؟

يااينكه خودانسان ماه را با چشم خويش بايد ببيند ،ويابه شناخت علماء حساب فلكي وتوسط دوربين هاوابزارعلمي روزاول ماه ثابت واعلان مي شود ؟

براي روشن شدن موضوع اشاره به چند مورد ازاين مطلب لازم شمرده مي شود و تذكر ان را ضروري مي دانيم .

اول : دين داراي دو بخش هست همانند ( احكام و موضوعات ) .

دربيان وأخذ احكام فرمايش مفتي ومرجع تقليد مي تواند نافذ باشد چراكه ايشان با جمع بندي ايات و روايات واستفاده عقل و اجماع ويا قياس احكام را بدست ميداروند و بر طبق ان فتواداده وحكم مي كنند ، و بر مقلدين و پيروان انها لازم است تا بر آن احكام عمل نمايند همانند احكام نماز وروزه و حج و زكوات وغيره ... .

امادرموضوعات علمي وخارجي وعقلي و اصولي ديني ،حكم حاكم ومرجع ديني تقليد نافذ نمي باشد در اين موضوعات بايد هركس مستقلااز عقل خويش كمك بگيرد و قول كسي برايش حجت و دليل نمي شود ، همانند شناخت خداوند واعتقاد به وجود انبياء و اعتقاد به عالم معاد ؛ و يا شناخت كائنات و أجرام عالم هستي و سيارات و ستارگان . چنين موضوعاتي عقلي و فطري و ذاتي هستند وادمي فطرتاً و ذاتاً انها را مي شناسد ، وتقليد كردن و حكم نمودن ونظر دادن مجتهد ديني درانها راه ندارد هركس فطرتاً به اين موضوعات اعتقاد وفهم اجمالي از طريق دانش خود و يا ديگران دارد . ديدن ورئيت ماه هم جزء همين موضوعات عقلي و از موضوعات خارجي عقلي هست وفهم و شناخت ان درحيطه عقل وتجربه وعلم و ابزار دانش ادمي قرار دارد ودر شناخت ومعرفت انهاعقل وعلم و تجربه به انسان كمك مي كند.

يا به عبارت ديگر انها جزء موضوعات تعبدي ديني نمي باشند تا كسي چشم بسته به ان نگاه نمايد ، ودرشناخت ان ها عقل عالم وعامي ،فيلسوف وعارف فرقي ندارد همه دنبال رو شناخت ودانش خويش هستند ،وهمه در شناخت ان بايد به علم و ابزارعلمي و تخصصي ان تكيه نمايند لذا امروز ثبوت اول ماه به ديدن چشم مسلح واستفاده از دور بين هاي قوي اسان ترودقيق تراز ديدن باچشم عادي هست كه برخي به ان معتقد هستند و با توجه به اينكه اسمان درهمه جا صاف وروشن نمي باشدوحديثي كه درمورد رؤيت هلال و اول ماه از نبي اكرم (ص ) رسيده است ومي فرمايد (صوموالرؤية وافطروالرؤية ) با ديدن ماه روزه بگيريد وبا ديدن ماه افطار نماييد ، مي دانيم كه در زمانيكه حديث پيامبر ( ص ) بيان شده است ابزار علمي و دوربين هاي قوي وچشم مسلحي وجود نداشته است تا ماه را از لإبلاي وجود دود وغباربتوانند ببينند .

اما امروز با پيشرفت علم و دانش ديدن ، تنها با چشم عادي را فقد ديدن نمي گويند اگر كسي از پشت عينك ودوربين وكامره ها هم چيزي را ببيند به ان نيزديدن مي گويند و حتي جرم هاي برخي مجرمين از پشت دور بين ها شناخته و ديده مي شود پس اين نوع ازديدن هم با حديث رسول اكرم ( ص) تضادي ندارد .

ولي اينكه برخي ازعلماء و مراجع ومجتهدين ديني به ابزارعلمي دراين رابطه توجه نمي كنند به خاطر اين است كه انهاديدن را به همان چشم عادي ومعمولي همانند صدر اسلام تعبير مي كنند و معتبر مي دانند ،در حاليكه عقل حكم مي كند كه شنيدن صوت وصدا ازطريق شنيدن از تلويزيون و راديو وتلیفون معتبر هست وديدن هم از پشت كأمره و دوربين و عينك هم ديدن است وموضوع هم جزء موضوعات خارجي و عقلي و اصولي ديني است و جزء احكام ديني به حساب نمي ايد چراكه نظر مجتهد درمسايل تخصصي خودش ( احكام ديني ) معتبر است نه در موضوعات خارجي وعقلي واصولي همانند اصول دين . موضوع اصلي در اين حديث شريف رؤيت خود انسان هست يعني اگرخودت ماه را با چشم خويش ديديد روزه بگير ويا در روزعيد افطار بنماید بناً براين ، اصل رؤيت توسط خود انسان و يا يقين اواز هرطريقي است كه برايش حاصل شود ،بناً بر اين ، مسئله ، مسئلهتقليدي وحكمي نمي باشد تا مرجع ويامجتهدي به ان امر وحكم نمايد ، ((لذا برخي و يااكثراً مراجع تقليد همانند اية الله سيستاني نظرشان اينست كه حكم حاكم و مرجع تقليد در رؤيت هلال وماه شرط و معتبرنمي باشد و اول ماه به حكم مرجع تقليد و كميته رؤيت هلال ثابت نمي شود مگر اينكه از قول انها يقين حاصل شود . ))

اما اگر ازقول مرجع ومجتهد ومفتي ديني براي ما يقين حاصل شد مي شود تا به يقين خويش عمل نماييم . لذا مراجع عظام تقليد هم دلايل رؤيت ماه و رؤيت هلال را متوقف به چهار شرط ذكر مي كنند .

١- خود انسان با چشم خود ماه را ببيند

٢- ويا دو نفر عادل ديدن ماه را برايش شهادت دهد و به رؤيت هلال إقرار نمايند

٣- يا ازگفته جمعي وگروهي از مسلمانان براي ادم اول ماه ثابت و يقين حاصل شود

٤- يا اينكه از اول ماه شعبان سي روز بگذرد و يا از اول ماه رمضان سي روز بگذرد كه در اين صورت اول ماه ديگرثابت مي شود .

علت ديگر اختلاف مراجع تقليد دراثبات اول ماه اينست رؤيت هلال درهمه بلاد عالم به يك افق نمي باشد با اختلاف افق رؤيت ماه هم در شهر ها و مناطق جغرافيايي مختلف مي شود و برخي ديدن ماه را فقط درافق هاي موازي معتبر مي دانند .

ولي اگر به ابزار علمي رؤيت متكئ شويم همان تولد هلال كفايت مي كند و با حديث شريف متذكره هم منافات ندارد و به هرجاي دنيا كه ماه ديده شود براي ديگر مناطق هم كفايت مي كند . ولي اراء مختلف مراجع علمي وديني را بايد در موضوع درنظر گرفت