۸۵ سال بعد از انتشار نخستین شماره «مجله کابل»

نویسنده: بصیراحمد حسین زاده

85 سال پیش در 15 جوزا 1310 اولین شماره مجله کابل از طرف انجمن ادبی کابل در افغانستان منتشر شد و با استمرار انتشار که تا زمان حاکمیت حزب دموکراتیک خلق ادامه پیدا کرد، تحول بزرگی در عرصه نویسندگی و روزنامه نگاری در این کشور ایجاد کرد.پس از روی کار آمدن نادر خان انجمن ادبی کابل در سال 1310 به مدیریت محمد انور بسمل، شاعر مشروطه خوا در کابل پا گرفت.

انجمن ادبی کابل در ابتدایی کار خود مرانامه ای در 14 ماده تدوین کرد و هدف اصلی خود، که همسو کردن اصول نگارش و ایجاد سبک معین نظم و نثر، تربیت روحیه ادبی و تکامل آن و تحقیق در تاریخ افغانستان بود و نیز وظیفه و شیوه کار هر یک از اعضای خود را مشخص کرد.
اولین شماره 
انجمن ادبی برای برای رسیدن به اهداف خود نیاز به انتشار یک نشریه داشت. از این رو در 15 جواز/ خرداد 1310 اولین شماره "مجله کابل" به زبان فارسی به مدیریت محمد انور بسمل انتشار یافت.
در مقدمه اولین شماره تاکید شد که: "انجمن ادبی و مجله "کابل" عطیه نخستینی است که از حضور پادشاه معارف پرور خود در محیط عرفانی افغانستان امروز قدم به عرصه وجود گذاشت." 
در ادامه این مقدمه هدف از انتشار مجله کابل اصلاح و یک دست شدن اصول نگارش و سبک ادبیات و اتخاذ اسلوب نفیس و آسان اعلام شد.
اولین شماره مجله کابل در 48 صفحه و مطالب آن در یک ستون و بدون تصویر به چاپ رسید. قیمت اشتراک سالانه نیز برای کابل 12 افغانی، ولایات/استانها 14 افغانی، خارج از کشور نیم پوند انگلیس، و برای دانش آموزان و دانشجویانی که رتبه های اول تا سوم را به دست می آوردند رایگان و برای سایر دانش آموزان و دانشجویان نیم بها بود.
در صفحه اول مجله روش انتشار آن علمی، ادبی، اجتماعی، تاریخی ذکر شده بود و با مروری به شمارهای آن می توان پی برد که اکثر مطالب آن را اجتماعی، تاریخی ، ادبی، دینی، زندگی نامه مشاهیر، معرفی اماکن، و آثار باستانی، معرفی کتاب و مطبوعات فارسی زبان، اشعار کلاسیک معاصر فارسی، ادبیات عامیانه، نمونه های از ادبیات جهان، مطالبی در باره زبان و ادبیات پشتو، روان شناسی، تعلیم و تربیت، گزارشات و فعالیت های انجمن ادبی کابل و برخی مطالب متفرقه دیگر شکل داده است.
شماره های اول مجله تقریبا بدون تصویر به چاپ می رسید ولی از سال دوم چهره های برجسته ادبی و رجال سیاسی و تصاویر آثار تاریخی و باستانی در مجله انتشار پیدا کرد. 
نویسندگان مجله کابل
اکثر نویسنگان برجسته افغانستان از اعضای انجمن ادبی و مجله کابل بودند که می توان از غلام محمد غبار، عبدالحی حبیبی، قاری عبدالله، سرور گویا، گل پاچا الفت، احمد علی کهزاد، شقایق کابلی، قاسم رشتیار،عبدالرئوف بینوا، عبدالعلی خان مستغنی، صدیق الله رشتین و کریم نزیهی نام برد.
انتشار سالنامه
بعد از چاپ 12 شماره از مجله کابل اولین سالنامه آن نیز در سال 1311 در کابل منتشر شد که در آن گزارشات سالانه رسمی اداره های دولتی و مقاله ها و رساله های تحقیقی ادبی، تاریخی و علمی منتشر شد و در سالهای بعد به صورت مرتب این سالنامه در پایان هر سال منتشر می شد.
سانسور و بازداشت
با مطرح شدن مجله کابل در میان قشر باسواد جامعه و مطرح شدن شخصیت ها و نویسندگان آن، دولت در پی آن بر آمد که افراد مستقل و اندیشمند را بر کنار و نویسندگان هوادار حکومت را جایگزین نمایید. 
در اواسط سال سوم انتشار مجله کابل، در گام نخست محمد انور بسمل مدیر مسئول مجله و غلام محمد غبار و سرور جویا بازداشت و زندانی شدند و کریم نزیهی هم ممنوع القلم شد.
غلام محمد غبار در جلد دوم کتاب "افغانستان در مسیر تاریخ" نوشته است : " روز پنجشنبه بود ، 22 سنبله 1312 شمسی، بعد از ظهر دروازه انجمن ادبی باز شد و دو نفر پلیس تفنگچه دار وارد انجمن گردیده و مرا باز داشت کردند."
با بازداشت و زندانی کردن برخی از اعضای برجسته نویسندگان مجله کابل، دولت برخی از اعضای خانواده سلطنتی را جایگزین آنها نمود و شهزاده احمد علی درانی به عنوان مدیر مسئول مجله کابل انتخاب شد. 
تا قبل از سال 1318 هسته اصلی مطبوعات افغانستان را انجمن ادبی کابل شکل می داد، ولی در این سال ریاست مستقل مطبوعات برای نظارت و توسعه مطبوعات در کابل تاسیس شد. 
ترویج زبان پشتو
در همین ایام ترویج زبان پشتو که در دستور حاکمیت وقت قرار گرفته بود، سرنوشت انجمن ادبی و مجله کابل را دستخوش تغیرات اساسی کرد.
آنگونه که محمد صدیق فرهنگ در کتاب "افغانستان در پنج قرن اخیر" آورده است : "در سال 1938(1316-17) محمد نعیم خان به سمت وزیر معارف و معاون اول اداره عظمی مقرر شد و امور مربوط به تبلیغات را در واحد اداری جداگانه ای به نام ریاست مستقل مطبوعات تمرکز بخشید. انجمن ادبی سابق، جایش را به "پشتو تولنه" سپرد و انجمن تاریخ کار تدوین تاریخ افغانستان را به پیروی از نظریه ناسیونالیزم نژادی به دست گرفت."
به تدریج با تقویت زبان پشتو از سوی دولت، مطالب زبان پشتو در مجله بیشتر شد و سر انجام "پشتو تولنه" (آکادمی پشتو)، جای انجمن ادبی را گرفت و در سال 1319 انتشار مجله کابل به زبان فارسی متوقف شد و جای آنرا مطالب به زبان پشتو گرفت. نام مجله نیز به "دکابل مجله" تغیر داده شد.

انتشار مجله کابل به زبان فارسی با شماره دوازده سال نهم در حوت/ اسفند سال 1319 به پایان رسید و بعد از این تاریخ تا زمان انتشار مجله در دوران حکومت حزب دمکراتیک خلق افغانستان در دهه شصت به زبان پشتو منتشر می شد.
مجله کابل از محدود نشریات معتبر افغانستان بود که در دوره های مختلف بدون وقفه به انتشار خود ادامه داد.