بشر در طول تاریخ و اعصار، شاهد وباهای همچون طاعون، ملاریا و انفلونزا بوده و این بیماری‌ها میلیون‌ها انسان را درو کرده‌اند. ویروس واگیر کرونا در مدت کوتاه‌تر از چهار ماه توانست بیش از یک میلیون شهروندان کشورهای مختلف جهان را مصاب و حدود هشتاد هزار تن را به کام مرگ ببرد. این ویروس مرگبار، در کنار تمام بدی‌های چون افزایش میزان تلفات انسانی، رکود اقتصادی، برهم زدن روابط اجتماعی، بسته شدن شهرها، مکاتب، دانشگاه‌ها، شرکت‌ها، فروشگاه‌ها و صدها مورد دیگر که دارد، سودی نیز برای بشر و جهانی بعد از کرونا دارد که احتمالاً تا کنون بدان کمتر پرداخته شده است. من تلاش می‌کنم مختصر مزایای شیوع ویروس کرونا را در این نبشته به ترتیب اهمیت آن برای جهان، مورد بررسی و کنکاش قرار دهم.
کاهش آلودگی هوا و گازهای مضر: شیوع ویروس کرونا در سطح جهان باعث کاهش استفاده از وسایل نقلیه دودزا و توقف فعالیت‌های صنعتی شده است که نتایج اولیه تحقیقات پژوهشگران آمریکایی نشان می‌دهد، در سال جاری میلادی میزان تولید دی اکسید کاربن که باعث گرم شدن کره زمین می‌شود، کاهش چشمگیری داشته است. مونو اکسید کاربن، گازی که عمدتاً موترها تولید می‌کنند، هم در مقایسه با سال گذشته کمتر شده است. همه‌گیری ویروس کرونا باعث کاهش فعالیت‌های اقتصادی در دنیا شده و گازهایی که در حمل و نقل و بخش انرژی تولید می‌شوند، نیز کاهش زیادی داشته است. با کاهش بی‌سابقه پروازها و کارکردن میلیون‌ها نفر از خانه، میزان تولید گازها در بسیاری از کشورها در سطح پایین آمده است. با اینکه کار کردن افراد از خانه می‌تواند منجر با افزایش مصرف برق و انرژی برای گرمایش شود، ولی توقف رفت و آمد و سیر نزولی فعالیت‌های اقتصادی می‌تواند تأثیر بسزایی بر تولید این گازها داشته باشد. تصاویر ناسا نشان می‌دهد که سطح دی‌اکسید نیتروژن، گاز مضری که وسایل نقلیه و ماشین‌آلات صنعتی تولید می‌کنند، در مقایسه با سال گذشته پایین آمده است. در نتیجه کاهش آلودگی هوا و گازهای مضر، میزان طول عمر انسان‌ها افزایش خواهد یافت و سطح مرگ و میر از اثر آن، در جریان و بعد از ویروس کرونا، کاهش قابل ملاحظه خواهد داشت؛
همگرایی جهانی: ویروس کرونا اکنون نشان می‌دهد که ارزش‌هایی که در روزگار سخت جان آدمیان را نجات می‌دهند، نه پول و سرمایه، بلکه همبستگی و برابری است. شواهد از ابتدای شیوع ویروس کرونا تا کنون حاکی از آن است که جهان به سوی همگرایی و یک خانواده جهانی شدن در حرکت است. تمام کشورهای جهان به این نتیجه رسیدند که درد یک کشور، می‌تواند سبب درد تمام جهان گردد. مانند اینکه درد یک عضوی بدن، باعث ناراحتی تمام وجود می‌گردد. اگرچه منشاء ویروس کرونا کشور چین گفته شده است و اما تا کنون بیشترین ضرر آن برای کشورهای آمریکا، ایتالیا و ایران رسیده که خود نشان دهنده آن است که جهان را هیولای خوفناک تهدید می‌کند و قبل از نابود شدن باید راه حلی سنجید. به همین دلایل، کشورهای مختلف صرف‌نظر از تعارضات و تفاوت‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... تلاش دارند تا برای نجات بشریت و تمدن حاضر، واکسین و دارو بسازند؛
توجه به محیط زیست و حفظ الصحه: اکثراً ما افغان‌ها عادت داریم که تا به سرحد مرگ مریض و یا با مشکل جدی که حیات ما را تهدید کند، مواجه نشویم، نزد داکتر نمی‌رویم و انتظار داریم که با گذشت زمان، تندرست خواهیم شد. از آدرس این باور غلط در طول تاریخ با مشکلات جدی صحی مواجه بودیم. اما از زمان شیوع ویروس کرونا و آگاهی در مورد خطر آن، وضعیت در کشور به کُلی تغییر کرده و اکثریت شهروندان تلاش دارند تا به توصیه‌های سازمان صحی جهان و وزارت صحت عامه افغانستان گوش دهند و مطابق رهنمودهای آنان، در این اواخر استفاده از مواد صحی به ویژه در سطح شهرها، افزایش چشمگیر یافته است. در ضمن شهروندان تلاش دارند تا ساحه مسکونی خود را پاک و تمیز و ضدعفونی کنند. از ماسک، دستکش، مواد ضدعفونی دست، صابون و سایر لوازم بهداشتی استفاده وافر صورت می‌گیرد که خود نشان‌دهنده توجه به صحت و محیط زیست است و در نتیجه آن انتظار می‌رود که سطح مرگ و میر بابت امراض انتانی کاهش پیدا کند؛
کاهش جنگ و خشونت در سطح جهان: کشورهای جهان و گروه‌های درگیر جنگ، گزینۀ دیگری ندارند و هم‌زمان نمی‌توانند با چندین طرف بجنگند در حالیکه با یک دشمن نامرئی قوی هیکل شمشیر بدست، نیز مقابل اند. خوب می‌دانند که این دشمن بی‌رحم است و تمایل به مذاکر و گفتگو هم ندارد. همینکه سربازان دولت‌ها یا گروه‌های تروریستی با آن مقابل شوند، شانس زنده ماندن در مقابل این هیولا، کم است. بنابراین، تمام طرف‌های درگیر سعی می‌کنند که حداقل برای مدتی کوتاهی الی از بین رفتن خطر ویروس کرونا، نفس راحت بکشند و شدت جنگ و درگیری‌ها کاهش پیدا کنند. چون هم نیروهای دولتی و اعم نیروهای گروه‌های درگیر، تحت تهدید این ویروس خطرناک جهانی قرار دارند. حداقل برای نجات جان خودشان هم اگر شده، دست از جنگ برخواهند داشت و به آتش‌بس مؤقت روی خواهند آورد. چنانچه شاهد آن در افغانستان هستیم که گروه‌های داعش و طالبان برای سربازان خود دستور داده اند که در مناطق مصاب به ویروس کرونا حمله نکنند و رفت و آمد نداشته باشند و نیز در عمل شاهد هستیم که از زمان شیوع این ویروس به افغانستان، سطح خشونت‌ها و درگیری‌ها، کاهش قابل توجه داشته است؛
آشکار شدن ناظم بعدی جهان: در حالی که جنگ تجاری بین ایالات متحده و چین در سال‌های اخیر نظم اقتصادی جهانی را تهدید می کرد، دنیا در انتظار ظهور یک بحران جدید جهانی بود. شیوع ویروس کرونا به این انتظار نقطه پایان گذاشت و زمان موعود فرا رسید. درست است که منشاء شیوع ویروس کرونا شهر ووهان کشور چین بود و اما چین در نبرد مؤفق شد و کرونا را یکجا با آمریکا شکست داد. بر اساس گزارش رسانه‌های چینایی، امروز مؤرخ ۲۰ حمل ۱۳۹۹، میزان مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا در کشور چین "صفر" اعلام گردید، در حالیکه آمریکا بیشترین آمار مبتلایان و تلفات را به ثبت رسانید. کشور چین گرچه طی چهار ماه گذشته متقبل صدمه بزرگ اقتصادی بابت توقف فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی گردید و اما از خطر بزرگ گذشت و تلاش برای جبران خسارات دارد. در حالیکه آمریکا و سایر کشورها همچنان درگیر شیوع ویروس کرونا هستند، همه روزه هزاران شهروند خود را از دست می‌دهند، میلیاردها دالر ضربه اقتصادی برای شان وارد می‌گردد، شهرها، مکاتب، دانشگاه‌ها، فروشگاه، فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی شان متوقف است. اگر این روند برای مدت چند ماه به همین‌گونه ادامه داشته باشد، اقتصاد آمریکا به رکود مواجه خواهد گردید، نظام سیاسی آمریکا تضعیف خواهد شد و باور جهان نسبت به قدرت آمریکا خدشه‌دار می‌گردد و آهسته آهسته به ناظم بعدی جهان (چین) اعتماد خواهند کرد که در مدت کوتاهی توانست هیولای نامرئی را از پا درآورد و اقتصاد خود را دوباره بازسازی کند؛
کاهش استفاده از دخانیات در اثر توصیه‌های صحی: با شیوع ویروس کرونا و انتشار توصیه‌های سازمان صحی جهان و وزارت صحت عامه افغانستان در مورد تحت تهدید بودن افراد استفاده کننده از سگرت و سایر دخانیات، تعدادی تلاش دارند آهسته آهسته از آن فاصله بگیرند. دود کردن سگرت و دیگر مواد دودزا برای فرد و جامعه مضر است که در عدم استفاده آن، به سوی جامعه صحتمند خواهیم رفت؛
گسترش آموزش الکترونیکی در سطح جهان: از زمان اطلاع در بارۀ اینکه ویروس کرونا توسط فرد به فرد در فاصله کمتر از دو متری، سرایت می‌کند و یک فرد مصاب، تهدید برای تمام صنف درسی است، کشورهای مختلف از جمله افغانستان، تصمیم بر آن گرفتند تا زمینه آموزش را به صورت آنلاین فراهم نمایند. در حال حاضر تعدادی از مکاتب و دانشگاه‌های کشور به صورت غیر حضوری برای دانشجویان، تدریس می‌نمایند. تطبیق این شیوه در کنار اینکه دانشجویان را از خطر مصاب شدن به ویروس کرونا مصؤن می‌دارد، باعث رونق فرهنگ استفاده از انترنت، مطالعه نوشته‌های انترنیتی، آموزش از راه دور و ده‌ها مورد دیگر نیز می‌گردد؛
افزایش میزان مطالعه میان شهروندان افغانستان: درس دیگری که ویروس کرونا حتی در ابعاد جهانی به ما انسان‌ها می‌دهد، می‌توان گفت شگفت‌انگیز است. خانه‌نشینی و قرنطینه، امکان‌ها و فرصت‌های زندگی را بر دسته‌های اجتماعی آشکار کرده است. جوانان ولایات/کشورهای مختلف در فضاهای مجازی عمدتاً به یکدیگر خواندن کتاب‌های مختلف را پیشنهاد می‌کنند و چالش‌های کتاب‌خوانی و معرفی فلم و موسیقی هم راه افتاده است. فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی اگرچند در این اواخر رونق خوبی داشته است و اما نسبت به کشورهای دیگر، هنوز راهی طولانی به پیش داریم تا به مقصد برسیم. شیوع ویروس کرونا، خانه‌نشینی و قرنطینه سبب شد تا فرصتی خوبی برای مطالعه و کتاب‌خوانی بدست بیاوریم و این فرصت را غنیمت شرده، نباید با هیچ ارزش دیگری عوض کرد. اندیشیدن به مرگ و قرار گرفتن در مجاورتِ آن، امکانِ بازاندیشی در ارزشِ زندگی را افزون‌تر کرده است؛
فراگیری مهارت‌های جدید: خانه‌نشینی و قرنطینه شما را مجبور می‌سازد که آشپزی کنید، انواع غذا تهیه کنید، ورزش کنید، مطالعه کنید، فلم تماشا کنید، با اعضای خانواده بازی کنید، از اطفال نگهداری کنید و با خاطر راحت و زمان طولانی با آشنایان قدیمی و جدید و حتی دانشمندان جهان تماس برقرار کنید که خود باعث یادگیری فنون و مهارت‌های جدید از جمله آشپزی و ترتیب منزل می‌گردد؛
برگزاری کنفرانس‌ها و برنامه‌های آنلاین: از آنجایکه تهدید ویروس کرونا، همه‌گیر است و هیچ فردی از شر آن در امان نیست، اکثر نهادهای ملی و بین‌المللی که قبل بر این برنامه‌های شان در سالون و تالار مختلص برای افراد اندک برگزار می‌گردید، حالا به صورت آنلاین شده و تمام افراد علاقمند از اقصی نقاط جهان می‌توانند از آن بهره‌مند شوند؛
همین امروز کنفرانس شهرداری کابل تحت عنوان "گفتمان شهری" که با حضور متخصصین و کارشناسان داخلی و خارجی در رابطه به ویروس کرونا و راه‌های مقابله با آن، برگزار گردیده بود، صدها هموطن ما توانستند از طریق فیسبوک و ویب‌سایت ویژه آن برنامه، به صورت آنلاین مستفید شوند. به همین ترتیب همه روزه ده‌ها برنامه و کنفرانس در گوشه و کنار جهان برگزار می‌گردد که اشتراک آنلاین در اکثراً آن‌ها رایگان است؛
افزایش خرید و فروش کالا به صورت آنلاین: از زمان شیوع ویروس کرونا، خرید و فروش کالا به صورت آنلاین در افغانستان، گسترش بی‌سابقه داشته و همه روزه به تعداد مشتریان آن‌ها افزوده می‌شود. شهروندان بابت قیودات وضع شده توسط دولت و حراس مصاب شدن به ویروس کرونا، اکثراً از خانه بیرون نمی‌روند و لوازم مورد نیازشان را به صورت آنلاین فرمایش می‌دهند. در حال حاضر در شهر کابل، فروشگاه‌های آنلاین انواع نیازمندی‌های شهروندان را با خدمات پشت دروازه عرضه می‌دارند که سهولت فراوانی برای شهروندان در وضعیت قرنطینه خانگی می‌باشد؛
برقراری نظم ترافیکی: اولاً، ترافیک در شهر کابل از زمان صدور فرمان اجرایی قیودات بر عدم گردش در شهر، کاهش چشمگیری یافته است. دوم اینکه راننده‌گان نیز با جبرِ قوه قهریه، فاصله اجتماعی را رعایت می‌کنند و در هر موتر کوچک صرفاً سه مسافر را حمل می‌کنند. در داخل شهر چندین جای توسط پولیس مورد بررسی قرار می‌گیرند تا خلاف قوانین وضع شده، عمل نکنند؛
دوری از زندگی ماشینی: در دوران خانه‌نشینی و قرنطینه به وضوح آشکار می‌شود که چگونه اشتغال به کارِ از خودبیگانه شده و سبک زندگی پر مشغله و پرسرعت، بیشترین نقش را در بیگانگی جمعیت‌ها و دسته‌ها ایفا می‌کند و فرصتِ فراغت چه اثر پُررنگی در پرسشگری و اندیشیدن به سایر امور معنایی را دارد. فراغت نه به مثابه تعطیلات آخر هفته و استراحت بدن از خستگیِ کار برای آماده‌شدنِ بدن و ذهن برای آغاز هفته بعدی، بلکه فراغت به معنای مشغول بودن به کاری که ما را باشعور و شاداب می‌کند. به نظر می‌رسد ما جمعاً در حال ورود به یک قرنطینه‌ی مصرف هستیم که در آن خواهیم آموخت چطور فقط با یک لباس شاد باشیم، داشته‌های محبوب قدیمی خود را از نو کشف کنیم و کتابی فراموش‌شده بخوانیم. ویروس کرونا این فرصت را برای ما داده است که ماشین زندگی یک‌نواخت را خاموش کنیم، در کنار خانواده باشیم، خود را کشف کنیم و بشناسیم، قدر پدر و مادر را بدانیم، با کودکان بازی کنیم و ده‌ها مورد دیگر که زندگی ماشینی ما را از نعمات آن‌ها محروم کرده بود؛
انجام عبادات: خانه‌نشینی و قرنطینه سبب شد که میلیون‌ها انسان در کرده زمین، دوباره بیندیشند، در خود غرق شوند، گم‌شدۀ خود را بیابند، دوباره سرحال بیایند و درک کنند که خالقی داریم، در این هستی رسالت و مسؤلیتی داریم. زمانیکه بشر به این‌ها اندیشید، رجوع می‌کند به الله بی‌نیاز و سر به سجود می‌برد تا رستگار شود و از شر ویروس کرونا و تمام آفات در امان بماند.
با توجه به آنچه در این نبشته طرح شد، ویروس کرونا باوجود قوه‌ی مرگبارش، در چند هفته گذشته آشکار کرد که تجربه‌ی ماندن در خانه و سرگرم شدن با فعالیت‌هایی که ما را خلاق‌تر و زندگی‌مان را معنادارتر می‌کند بسیار ارزشمندتر از خُرد شدن در چرخه‌ی پوچ و دور باطلِ زندگی ماشینی است و به ما فرصت می‌دهد تا نیازهای پوشیده‌تر و گمشده در روزمره‌گی‌هایمان را بشناسیم.
نویسنده: احمد هیواد رهیاب
دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل
پیام ها